Kto mógłby się spodziewać efektów ubocznych? Pięć przykładów tzw. nieplanowanych konsekwencji

Foki na wyspie Macquarie i ekologiczna katastrofa

Macquarie to niewielki skrawek lądu położony gdzieś pomiędzy Australią a biegunem południowym. Zapomniana przez Boga wyspa odkryta została dopiero w 1810 roku i od razu zwróciła uwagę badaczy. Jedynymi jej mieszkańcy były bowiem bardzo rzadkie okazy ptactwa oraz dorodnych fok, które znalazły tam swój mały raj. I to właśnie obecność tych ostatnich zaczęła ściągać na wyspę myśliwych. Wkrótce dziesiątki statków cumowało u brzegów Macquarie. Wraz z polującymi na foki ludźmi, na ląd schodziły też… szczury. Oprócz tych niechcianych pasażerów, myśliwi przywozili także ze sobą króliki, które to wypuszczane były tam na wolność i w przyszłości służyć miały za źródło pożywienia dla kolejnych przybyszów.


Wkrótce pojawił się problem związany z dość dużą ilością rozmnażających się szczurów. Jako że zwierzaki te nie miały na miejscu naturalnych wrogów, marynarze przytaszczyli ze sobą gromadkę kotów. No i dopiero wtedy się zaczęło... Sierściuchy pogardziły szczurzym mięsem, a bardziej skupiły się na tępieniu lokalnego ptactwa. Czasem też wrzuciły na ruszt jakiegoś królika. Delikatny ekosystem wyspy został zachwiany. Postanowiono więc wytępić kocie zastępy, licząc na to, że pozbycie się wąsatego intruza pozwoli przywrócić temu miejscu jego dawny porządek. Nic bardziej mylnego. Pod koniec XX wieku, kiedy Macquarie zostało zupełnie oczyszczone z kotów, okazało się, że pozbycie się stamtąd jedynego drapieżnika doprowadziło do gwałtownego wzrostu populacji królików. A te, jak wiadomo, spędzają czas gównie na rozmnażaniu się i jedzeniu. W ciągu kilku lat bestie te wyżarły 40% lokalnej roślinności, doprowadzając tym samym do ekologicznej katastrofy. Póki co próby wytępienia króliczych barbarzyńców kosztowały grube miliony dolarów i nie przyniosły oczekiwanych efektów.

Katastrofa Titanica i zatonięcie SS Eastland

SS Eastland był amerykańskim, pasażerskim statkiem wycieczkowym. Pomimo sporej pojemności, jednostka ta charakteryzowała się karygodnymi wadami konstrukcyjnymi. Środek ciężkości był tam położony zdecydowanie za wysoko i w momencie, gdy na górnym pokładzie znajdowało się zbyt wielu pasażerów, statek niebezpiecznie przechylał się. Nawet po skorygowaniu tego błędu SS Eastland miał skłonności do łatwego tracenia swej stabilności.


W 1915 roku, po katastrofie Titanica, weszły nowe przepisy dotyczące kwestii bezpieczeństwa na statkach pasażerskich. Przede wszystkim – nakazano zwiększenie ilości szalup ratunkowych. Dodatkowe obciążenie sprawiło, że i tak już mało stabilna jednostka była jeszcze bardziej chybotliwa.
24 lipca 1915 roku na zacumowany w Chicago statek zaczęli wchodzić pasażerowie, większość kierowała się na górny pokład, co oczywiście spowodowało, że SS Eastland zaczął się przechylać. Załoga napełniła więc wodą specjalne baseny, aby nieco przenieść środek ciężkości na drugą stronę. Kiedy sytuacja była już na dobrej drodze do opanowania, pojawili się oni – wioślarze. Okazało się, że akurat tego dnia na rzece odbywały się zawody sportowe. Mnóstwo pasażerów wlazło na lewa burtę górnego pokładu, aby zobaczyć wyścig wioślarzy. Statek momentalnie wywrócił się i wkrótce poszedł na dno. Zginęło wówczas 845 osób.


Zakaz palenia papierosów i problem zaśmiecaniem ulic

Parę lat temu amerykańskie miasto Seattle dołączyło do narodowej kampanii walki z uzależnieniem obywateli od nikotyny. Oprócz całej masy nowych praw dotyczących palenia papierosów w miejscach publicznych, uznano, że zakaz raczenia się dymkiem w lokalach nie jest wystarczający, aby zniechęcić ludzi do sięgania po tytoń. Uchwalono więc, że ci, którzy chcą sobie zapalić, muszą oddalić się od drzwi knajpy na odległość ok. 8 metrów. To bardzo często oznaczało, że obywatel musiał przesunąć się pod drzwi innego pubu, sklepu czy restauracji.
Pojawił się też problem z ustawianiem przez właścicieli lokalów w odpowiednim miejscu popielniczek, co w rezultacie skończyło się tym, że palacze zaczęli zagaszać papierosy gdziekolwiek. Momentalnie powstał więc nowy kłopot – syf na ulicach.


Traktat Wersalski i dojście do władzy Adolfa Hitlera

Czymże są walające się pety na ulicach Seattle w porównaniu z fatalnym w skutkach efektem układu pokojowego kończącego I Wojnę Światową? Postanowienia Traktatu Wersalskiego były tak miażdżące dla Niemców, że wiele osób uważało je za absolutnie niemożliwe do spełnienia.


Kosmiczne wręcz odszkodowania, które kraj ten musiał spłacić, od razu wzbudziły spore kontrowersje wśród socjologów i ekonomistów. Jeden z tych ostatnich - John Maynard Keynes - opuścił konferencję na znak protestu przeciw nałożonemu na Niemcy nakazowi spłacenia niewyobrażalnie wysokich reparacji wojennych. Ten angielski specjalista od badań stosunków gospodarczo-politycznych między państwami twierdził, że efektem takiego zabiegu będzie wzrost frustracji obywateli, a z czasem – pragnienie rewanżu. Swoje obawy opisał w wydanej niedługo potem książce pt. „Ekonomiczne skutki pokoju”.
Stało się dokładnie tak, jak Keynes przewidział – szybko do głosu doszli politycy publicznie okazujący swoją pogardę dla niesprawiedliwego, ich zdaniem, traktatu. Społeczne niezadowolenie stało się przy okazji świetnym gruntem do propagowania podsycanej nienawiścią i antysemityzmem narodowo-socjalistycznej ideologii.


Odbiorcami radykalnej koncepcji stali się głównie młodzi ludzie, którzy szybko zaczęli się identyfikować z narodowym-socjalizmem, zakładającym stworzenie potężnego, niezależnego, czystego etnicznie państwa.
I wtedy na niemieckiej scenie politycznej pojawił się charyzmatyczny facet z charakterystycznym wąsikiem, który w czasie swych publicznych wystąpień winą za przegrany konflikt zbrojny obarczał Żydów, komunistów i liberałów. Trzy lata po zakończeniu wojny Adolf Hitler stał już na czele NSDAP, a dziewięć lat później zasilana ogólnonarodowym wkurwem partia była już pierwszą siłą w parlamencie…

Karabin Enfield i wielka rewolucja antybrytyjska

W połowie XIX wieku Imperium Brytyjskie było najpotężniejszą światowym mocarstwem w historii, a na pewno – wyprzedzającym inne kolonialne państwa pod względem technologicznym. W 1855 roku stacjonujący w Indiach żołnierze zaopatrzeni zostali w karabiny typu Enfield P53, które zastąpiły używane dotychczas muszkiety. Rekrutowanymi przez Brytyjczyków szeregowcami byli zazwyczaj przedstawiciele hinduskich plemion, którym nie w smak było służenie pod dowództwem anglojęzycznych przełożonych. Nikt jednak nie brał nawet pod uwagi tego, że pewnego dnia spokojni z natury Hindusi zwrócą się przeciw swoim ciemiężcom.


Kiedy żołnierze dostali do swoich rąk wspomniane karabiny, okazało się, że naboje używane w tej broni owinięte są papierową osłonką nasączoną wołowym lub świńskim tłuszczem. Przed załadowaniem takiego pocisku trzeba było odgryźć specjalny kapsel. Jak wiadomo, dla Hindusów krowa jest zwierzęciem świętym. Tymczasem reszta służących w kolonialnej armii żołnierzy była wyznawcami islamu. Oni również mocno się rozjuszyli na wieść, że będą musieli brać do buzi tłuszcz świni, uchodzącej w ich wierze za istotę nieczystą…
Obie grupy uznały wprowadzenie karabinu Enfield za jawny wyraz pogardy dla ich wierzeń i wkrótce większość północnych Indii (ok. 45 tysięcy osób) wzięło udział w wielkim powstaniu przeciw Brytyjczykom.


W ciągu wielomiesięcznej wymiany ognia życie straciło tysiące osób, a skutkiem tej rewolucji było rozwiązanie działającej przez 250 lat potężnej korporacji zwanej Brytyjską Kompanią Wschodnioindyjską.

Źródła: 1, 2, 3